Modern iş dünyasında rekabet avantajı, yalnızca ürün ve hizmet kalitesiyle değil; aynı zamanda şirketin sahip olduğu fikri ve sınai mülkiyet değerlerinin korunmasıyla da şekillenir. Patent, marka, tasarım, telif hakkı ve ticari sır gibi haklar; şirketlerin sürdürülebilir büyüme stratejilerinin bel kemiğidir. Bu rehberde, şirketinizin sahip olduğu değerleri koruma altına almak ve ihlallere karşı etkin hukuki süreçler işletmek için izlemeniz gereken adımları ele alıyor; pratik örnekler ve stratejik önerilerle yol haritanızı netleştiriyoruz.

Gelin, yaratıcı sermayenizi güvence altına alarak pazar liderliğinizi pekiştirelim.

Fikri ve Sınai Mülkiyetin Kapsamı
Aşağıdaki tabloda, temel koruma alanları ve kısa tanımları yer alıyor.

Hak Türü	Tanım	Koruma Süresi (Türkiye)
Patent	Yeni, buluş niteliği taşıyan teknik çözüm	20 yıl
Faydalı Model	Küçük teknik yenilikler	10 yıl
Marka	Mal veya hizmetlerin ayırt edici işareti	10 yıl, süresiz yenilenebilir
Endüstriyel Tasarım	Ürünün estetik görünümüne yönelik hak	5+5 yıl, toplam 25 yıl
Telif Hakkı	Edebi, bilimsel, sanatsal eserler	Eser sahibinin yaşam boyu + 70 yıl
Ticari Sır	İşletmeye özgü, gizli bilgi	Belirli süre sınırı yok

1. Stratejik IP Yönetimi: Kurum Kültürüne Entegrasyon
– Şirketinizde IP farkındalığı yaratmak için düzenli eğitim programları ve politika rehberleri hazırlayın.
– Teknoloji, Ar-Ge ve Pazarlama birimlerinin ortak çalıştığı bir IP Kurulu oluşturun.
– Yeni projeler başlatılırken ön değerlendirme (IP Due Diligence) raporu ile patent, marka ve tasarım risklerini önceden saptayın.

2. Başvuru ve Sicile Kayıt Süreçleri
a) Patent ve Faydalı Model
– Türk Patent ve Marka Kurumu’na (TÜRKPATENT) online başvuru. Teknik dokümantasyon, istemler ve ücret ödeme adımları.
– Başvuru incelemesi, öncelik tarihi, yaygın itiraz mekanizması, kesin sicil tescili.

b) Marka ve Tasarım Tescili
– Marka araması: Öncelikle yeni bir işaret tasarlanırken benzerlik riskini en aza indirgeyin.
– Başvuru formu, numune görsel veya logo, ücret ödeme, 6-9 aylık inceleme süreci.
– Tasarım tescilinde; 25 tasarım örneği ve “klas” seçimi kritiktir.

c) Telif Hakları
– Türkiye’de zorunlu tescil yok; ancak Kültür ve Turizm Bakanlığı’na eser kayıt sistemi ile belgeleyin.
– Dijital yayınlarda blockchain tabanlı kayıt mekanizmaları da tercih edilebilir, böylece kanıt zinciri güçlenir.

3. Uluslararası Koruma Stratejisi
– Patentte PCT başvurusu ile 152 ülkeye yaygın koruma fırsatı.
– Markada Madrid Protokolü, 128 ülkede tek başvuru avantajı sunar.
– Tasarımda Hague Sistemi, birden fazla coğrafyaya tescil imkânı sağlar.

4. Sözleşmelerde IP Düzeni
– Ar-Ge, danışmanlık ve iş ortaklığı sözleşmelerinde açıkça “buluş sahipliği”, “lisans kullanım şartları” ve “gizlilik yükümlülükleri” belirleyin.
– Çalışanlarla yapılan “buluş ve gizlilik sözleşmeleri” (invention & confidentiality agreements) ile tüm hakları şirket lehine güvence altına alın.
– Lisans lisans anlaşmalarında; süre, coğrafi alan, devredilen hakların kapsamı, royalty oranları ve fesih koşullarını netleştirin.

5. İhlal ve İcra Yolları
a) İdari Yaptırım – TÜRKPATENT tarafından marka veya tasarım ihlallerine ilişkin ihtarname gönderebilir, izinsiz kullanımın durdurulmasını isteyebilirsiniz.
b) Ceza Hukuku – Kötü niyetli taklit ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamındaki suçlamalarla para ve hapis cezaları gündeme gelebilir.
c) Sivil Davalar – Hukuka aykırı fiiller nedeniyle zilyetlik davası, hukuka aykırı fiilin önlenmesi ve tazminat davaları açılabilir.
d) Gümrük Koruması – Sınai mülkiyet haklarınıza tecavüz eden ürünlerin ithalatında ve ihracatında gümrükte durdurma ve imha mekanizmalarını kullanın.

6. Uyuşmazlık Yönetimi ve Arabuluculuk
– Mahkeme öncesi arabuluculuk, çekişmeli davaların süresini ve maliyetini önemli ölçüde düşürür.
– Yurtdışı uyuşmazlıklarda “Yatırım Tahkim Kuralları” veya “UNCITRAL Tahkim Kuralları” çerçevesinde tahkim yoluna başvurabilirsiniz.

7. Pratik Örnek Senaryo
XYZ Teknoloji A.Ş., yeni nesil kablosuz şarj cihazı geliştirdi.

1. Ar-Ge departmanı buluşu tespit edip buluş raporu hazırladı.
2. IP Kurulu, patent başvurusunu onayladı ve PCT’ye yöneldi.
3. Marka departmanı “XYZ Wireless” ismi için Madrid Protokolü kapsamlı bir başvuru yaptı.
4. Üretim lisansı için uluslararası bir elektronik dev firmasıyla royalty anlaşması düzenlendi.
5. Taklit eden bir firma tespit edildi; TÜRKPATENT nezdinde ihtarname ve ardından İstanbul Asliye Hukuk Mahkemesi’nde tazminat davası açıldı.

Bu adımlar sayesinde XYZ, hem yenilikçi buluşunu hem de marka değerini sağlam hukuki zeminde korudu, global pazarda büyüme stratejisini güvence altına aldı.

Sık Sorulan Sorular (SSS)
Patent başvurusu ne kadar sürer?
Standart inceleme süreci 24–36 ay arasında tamamlanır; erken inceleme talebiyle 6–12 aya indirilebilir.

Marka tescilinde itiraz süresi nedir?
İnceleme sonucu Resmî Gazete’de yayımından itibaren 2 ay içinde üçüncü kişiler itiraz edebilir.

Tasarım yenileme süresi nasıl işler?
İlk 5 yıl korunur; yenileme talebiyle ardışık 5’er yıllık periyotlarla toplam 25 yıla kadar uzatılabilir.

Ticari sır nasıl korunur?
Gizlilik sözleşmeleri, erişim kısıtlamaları, şifreleme ve veri odası protokolleriyle korunur; ihlalde tazminat ve ceza davası açılabilir.

Uluslararası patent masrafı yüksek mi?
PCT ve Avrupa Patent Ofisi (EPO) maliyetleri 10.000–30.000 EUR arası değişebilir; yatırım getirisi analizi önem taşır.

Telif hakkı tescili zorunlu mu?
Hayır; ancak Kültür Bakanlığı’na kayıt, delil gücünü artırır.

Taklit ürünleri gümrükte nasıl durdururum?
Gümrük idaresine “GMK başvurusu” yaparak tecavüz eden ürünlerin ithalatını engelleyebilirsiniz.

Lisansa konu eserlerde vergi yükümlülüğü var mı?
Royalty ödemeleri stopaja tabi olabilir; uluslararası anlaşmalar kapsamında indirimli oran talep edilebilir.

IP Due Diligence raporu nedir?
Satın alma veya birleşme öncesi, hedef şirketin tüm IP portföyünü inceleyen kapsamlı analiz raporudur.

IP Kurulu’nun rolü nedir?
Şirket içinde patent, marka, tasarım stratejilerini belirleyen, başvuru ve dava kararlarını onaylayan iç komitedir.

Sonuç
Şirketinizi geleceğe hazırlamak için fikri ve sınai mülkiyet haklarınıza stratejik bir yatırım yapın. Proaktif başvuru, sözleşme hukuku, etkin savunma ve uluslararası genişleme adımlarını içeren kapsamlı IP yönetimi, sürdürülebilir rekabet gücünüzü garantiler. Yaratıcılığınızı hukukun güvence çerçevesine taşıyarak, pazar liderliğinizi perçinleyin.