Modern iş dünyasında bilgiye erişim, müşteri portföyü, ticari sırlar ve know-how gibi unsurlar, şirketlerin sürdürülebilirliği ve rekabet gücü açısından stratejik öneme sahiptir. Bu nedenle şirketler, çalışanlarının ve yöneticilerinin işten ayrıldıktan sonra benzer sektörlerde faaliyet göstererek rekabet yaratmasını önlemek için rekabet yasağı sözleşmeleri (non-compete agreements) düzenlemektedir.
Türk Borçlar Kanunu (TBK) kapsamında yasal çerçevesi çizilmiş olan bu tür sözleşmelerin geçerliliği, kapsamı, süresi ve ihlali halinde doğacak hukuki sonuçlar çok net kurallara bağlanmıştır. Bu yazıda, şirketlerde rekabet yasağı sözleşmeleri detaylı olarak ele alınacak ve uygulamada karşılaşılan sorunlara çözümler sunulacaktır.
Rekabet Yasağı Sözleşmesi Nedir?
Rekabet yasağı sözleşmesi, çalışanın veya yönetici pozisyonundaki kişinin, iş ilişkisinin sona ermesinden sonra belirli bir süre, coğrafi alan ve sektörde, işverenle rekabet etmeyeceğini taahhüt ettiği bir sözleşmedir.
Bu sözleşmelerin amacı;
- Ticari sırların korunması,
- Müşteri ilişkilerinin zarar görmemesi,
- Haksız rekabetin önlenmesidir.
Yasal Dayanak: Türk Borçlar Kanunu m.444 – m.447
TBK m.444 – 447 arasında rekabet yasağına ilişkin hükümler yer almaktadır. Kanuna göre rekabet yasağı:
- Yazılı olarak yapılmalıdır.
- Çalışan, işverenin meşru menfaatini koruma amacı taşımalıdır.
- Zaman, yer ve konu bakımından sınırlı olmalıdır.
Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Geçerlilik Şartları
Rekabet yasağının geçerli olabilmesi için şu unsurlar birlikte sağlanmalıdır:
1. Yazılı Olma Şartı
Rekabet yasağına ilişkin hüküm, mutlaka yazılı olarak düzenlenmelidir. Sözlü taahhütler hukuken geçersizdir.
2. İşverenin Meşru Menfaatinin Bulunması
İşverenin, çalışanın işyerinden ayrıldıktan sonra rekabet etmesi hâlinde somut zarar görme riski taşıması gerekir. Aksi durumda rekabet yasağı geçersiz sayılır.
3. Belirli Süre, Yer ve Konuya Bağlılık
Rekabet yasağı:
- En fazla 2 yıl süreyle,
- Belli bir coğrafi bölgeyle sınırlı,
- Aynı sektörde veya faaliyet alanıyla sınırlı olmalıdır.
Örnek:
“Çalışan, iş akdinin sona ermesinden itibaren 2 yıl süreyle İstanbul il sınırları içinde medikal cihaz satışı yapamaz.”
Hangi Taraflar Arasında Düzenlenebilir?
| Taraflar | Rekabet Yasağı Yapabilir mi? |
|---|---|
| İşveren – Çalışan | ✅ Evet |
| Ortak – Şirket | ✅ Evet (özellikle Limited Şirketlerde) |
| Yönetici – Şirket | ✅ Evet |
| Franchise Veren – Alan | ✅ Evet (özellikle sektörel know-how içeren sözleşmelerde) |
Rekabet Yasağının Sınırlandırılması ve Mahkeme Müdahalesi
Rekabet yasağının işçiyi aşırı ölçüde kısıtlaması durumunda, mahkeme sözleşmeye müdahale ederek yasağın kapsamını daraltabilir. Uygulamada mahkemeler:
- Aşırı uzun süreli yasakları kısaltır,
- Tüm Türkiye’yi kapsayan yasakları belirli illerle sınırlandırır,
- Tüm sektörleri kapsayan yasakları sadece işverenin faaliyet alanıyla sınırlar.
Rekabet Yasağının İhlali Halinde Doğacak Sonuçlar
1. Tazminat Talebi
İşveren, yasağı ihlal eden eski çalışanından uğradığı zararın tazminini isteyebilir. Bu zarar;
- Müşteri kaybı,
- Ticari sırların paylaşılması,
- Gelir düşüşü gibi unsurlarla ispatlanabilir.
2. Cezai Şart Hükmü
Taraflar sözleşmeye cezai şart koymuşsa, zarar ispatına gerek olmadan doğrudan talep edilebilir.
Örnek:
“Rekabet yasağını ihlal eden çalışan, 500.000 TL cezai şart ödemeyi kabul eder.”
Ancak cezai şart miktarı, dürüstlük kuralı ve orantılılık ilkeleri gereğince fahişse, mahkeme tarafından indirilebilir.
3. İhtiyati Tedbir Kararı
İşveren, çalışanın rekabet yasağını ihlal ettiğini düşünüyorsa, mahkemeden ihtiyati tedbir talep edebilir. Bu sayede:
- Yeni işyerinde çalışması geçici olarak durdurulabilir,
- Reklam, müşteri iletişimi ve faaliyetleri kısıtlanabilir.
Rekabet Yasağının Sona Ermesi
Aşağıdaki durumlarda rekabet yasağı sona erer:
| Durum | Etki |
|---|---|
| Süresi dolarsa | Kendiliğinden sona erer |
| İşveren yasağı feragat ederse | Geçerliliğini kaybeder |
| Yasağın süresi, kapsamı fahişse | Mahkeme tarafından iptal edilebilir |
| İşverenin meşru menfaati kalmazsa | Sözleşme hükümsüz olur |
Rekabet Yasağı Sözleşmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
İşverenler için:
- Yasak kapsamı somut ve dar olmalı
- Ticari sır, müşteri bilgisi gibi unsurlar belgelenebilir olmalı
- Cezai şart varsa makul seviyede tutulmalı
Çalışanlar için:
- Kısıtlamanın coğrafi ve sektörel kapsamı açık olmalı
- Alternatif iş yapma imkânı bırakılmalı
- Süre maksimum 2 yıl olmalı
Rekabet Yasağı ile Bağlantılı Sözleşme Türleri
| Sözleşme Türü | İlgili Olduğu Alan |
|---|---|
| Gizlilik Sözleşmesi | Ticari sırların korunması |
| Franchise Sözleşmesi | Sektörel bilgi ve sistem transferi |
| Hizmet Sözleşmesi | Çalışan işveren ilişkileri |
| Know-How Sözleşmesi | Teknik bilgi transferi |
Sık Sorulan Sorular
Rekabet yasağı tüm çalışanlar için geçerli midir?
Hayır. Genellikle yönetici, satış temsilcisi, pazarlama, Ar-Ge gibi stratejik bilgilerle çalışan kişiler için uygulanır.
Cezai şart miktarı istenilen kadar konulabilir mi?
Hayır. Orantısız cezai şartlar mahkeme kararıyla düşürülebilir.
Yeni işveren, rekabet yasağını bildiği halde kişiyi işe alırsa sorumlu olur mu?
Evet. Bilerek bu yasağı ihlal ettirmesi halinde, haksız rekabet davası ile karşılaşabilir.
Sonuç
Rekabet yasağı sözleşmeleri, işverenin ticari menfaatlerini korurken, çalışanın da çalışma özgürlüğünü kısıtlayan özel nitelikte sözleşmelerdir. Bu nedenle hem hazırlanma aşamasında hem de uygulanmasında hukuka uygunluk, ölçülülük ve denge ilkeleri titizlikle gözetilmelidir.
Her iki tarafın da hak kaybı yaşamaması adına, rekabet yasağı içeren her türlü düzenleme hukuk danışmanı eşliğinde yapılmalı; gerektiğinde mahkeme müdahalesi ile hakkaniyet sağlanmalıdır.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Bir yanıt yazın