Çalışma hayatında işçi ve işveren arasındaki ilişki, karşılıklı yükümlülükler ve haklar çerçevesinde şekillenir. Ancak bazı durumlarda işçi çalışmaya devam edemez ya da işveren geçici olarak işçiyi çalıştırmak istemeyebilir. İşte bu tür durumlarda başvurulan yöntemlerden biri de “ücretsiz izin” uygulamasıdır.
Peki, ücretsiz izin nedir? Hangi şartlarda uygulanır? İşçinin hakları nelerdir? Bu yazımızda 2025 yılı itibariyle ücretsiz izin uygulamasını tüm yönleriyle ele alıyoruz.
Ücretsiz İzin Nedir?
Ücretsiz izin, işçinin belirli bir süreyle işinden ayrılması ve bu süre zarfında çalışmadığı gibi ücret de almadığı bir izindir. Ücretsiz izin süresince iş sözleşmesi askıda kalır, yani taraflar arasındaki iş ilişkisi sona ermez ancak işçi çalışmaz, işveren de ücret ödemez.
Bu uygulama karşılıklı rızaya dayanır ve işverenin tek taraflı olarak uygulayabilmesi yalnızca istisnai hallerde mümkündür.
Ücretsiz İzin Hangi Durumlarda Uygulanır?
1. İşçinin Talebi Üzerine
- Ailevi sebepler
- Eğitim amaçlı izinler
- Yurt dışı seyahati
2. Doğum ve Süt İzni Sonrası
- Kadın işçiler, doğum izninden sonra 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.
3. Askerlik Sebebiyle
- Askere gidecek işçiler işten ayrılmak yerine ücretsiz izin talep edebilir.
4. İşverenin Talebiyle
- Geçici ekonomik sebepler
- Pandemi gibi olağanüstü haller
- Faaliyetin geçici olarak durdurulması
Not: İşverenin tek taraflı ücretsiz izin verebilmesi için işçinin yazılı onayı gereklidir. Aksi halde bu işlem hukuka aykırıdır.
Ücretsiz İzin Süresince Haklar ve Yükümlülükler
✅ İşçinin Hakları
- İş sözleşmesi feshedilmemiştir.
- İzin sonunda işe geri dönme hakkı vardır.
- Ücretsiz izin süresi yıllık izin hesabında dikkate alınmaz.
❌ Sınırlamalar
- Ücret ödenmez.
- SGK primleri yatırılmaz.
- Yan haklar (yemek, yol vb.) durdurulabilir.
Ücretsiz İzin Yazılı Olmak Zorunda mı?
Evet. Hem işverenin hem işçinin onay verdiği yazılı bir belge düzenlenmelidir. Yazılı belge olmadan ücretsiz izin uygulaması geçerli sayılmaz.
Belgede bulunması gerekenler:
- İzin süresi
- Başlangıç ve bitiş tarihi
- Tarafların onayı
- Gerekçe
Ücretsiz İzin Süresince SGK ve Sağlık Hizmetleri
Ücretsiz izin süresince sigorta primleri yatırılmadığı için işçi sosyal güvenlik haklarından faydalanamaz. Ancak:
- İşçi isterse isteğe bağlı sigorta ödeyebilir.
- Doğum izni sonrası verilen 6 aylık ücretsiz izin süresinde genel sağlık sigortası kapsamında sağlık hizmetlerinden faydalanılabilir.
Ücretsiz İzin Süresi Sona Erdiğinde Ne Olur?
Süre sonunda işçi çalışmaya başlamak zorundadır. İşverenin de işçiyi aynı pozisyonda işe başlatma yükümlülüğü vardır. İşe dönmeyen işçi için:
- Devamsızlık nedeniyle fesih uygulanabilir.
- Fesih öncesi savunma alınmalıdır.
Ücretsiz İzin Zorunlu Olarak Uygulanabilir mi?
Normal koşullarda hayır. Ancak olağanüstü dönemlerde devlet tarafından alınan kararlar doğrultusunda işverenin tek taraflı ücretsiz izin hakkı doğabilir. Örneğin:
- 7244 sayılı Kanun ile pandemi döneminde bu hak tanınmıştı.
Ücretsiz İzin ile Ücretli İzin Arasındaki Fark
| Özellik | Ücretsiz İzin | Ücretli İzin |
|---|---|---|
| Ücret | Ödenmez | Ödenir |
| SGK Primi | Yatmaz | Yatar |
| Süre | Serbest | Kanunen belirlenmiş |
| Yıllık İzin Etkisi | Olumsuz | Olumlu |
Ücretsiz İzin Sırasında İşveren Başka İşçi Alabilir mi?
İşveren ücretsiz izindeki işçinin yerine geçici olarak başka bir çalışan alabilir. Ancak işçiyi kalıcı olarak değiştirme niyetindeyse bu durum işten çıkarma anlamına gelebilir ve işçi lehine hak doğurabilir.
Ücretsiz İzin Süresinde Başka İşte Çalışmak Mümkün mü?
Ücretsiz izin süresi boyunca işçinin başka bir işte çalışmasında hukuki engel yoktur. Ancak iş sözleşmesinde bu durumu kısıtlayan hüküm varsa, işveren bu durumu gerekçe göstererek yaptırım uygulayabilir.
Sık Sorulan Sorularla Ücretsiz İzin
❓ Ücretsiz izin almak iş güvencesini etkiler mi?
Hayır. Sözleşme devam eder, fesih yapılmaz.
❓ İşveren ücretsiz izni zorla verebilir mi?
Hayır. İşçinin yazılı onayı olmadan mümkün değildir.
❓ SGK primleri yatırılmadığında borç çıkar mı?
Hayır. Ancak emeklilik süresi etkilenir.
❓ Ücretsiz izin yıllık izin hakkını etkiler mi?
Evet. Yıllık izin süresi hesaplanırken ücretsiz izin dikkate alınmaz.
❓ Aynı işyerinde tekrar ücretsiz izin alınabilir mi?
Evet. Tarafların onayıyla sınırsız sayıda kullanılabilir.
Sonuç: Ücretsiz İzin İş Hayatında Esneklik Sağlar
Ücretsiz izin, hem işverenin hem de işçinin karşılıklı anlaşmasıyla çalışma ilişkisini geçici olarak durdurmalarına olanak sağlayan esnek bir düzenlemedir. Ancak bu uygulamanın hukuka uygun olması için yazılı onay, belirli süre, şeffaflık ve karşılıklı güven esas alınmalıdır.
İşverenin keyfi uygulamaları ya da işçinin süresiz olarak izinli kalması, hem iş ilişkisini hem de yasal hakları zedeleyebilir. Bu nedenle ücretsiz izin konusunda mutlaka hukuki danışmanlık alınmalıdır.
Bir yanıt yazın